Het Handboek voor de Soldaat

Het handboek voor de soldaat

Toen we de kerk in Jambles bekeken kwam opeens een credo uit het onvolprezen “Handboek voor de Soldaat” boven drijven. Niet dat ik een groot fan van dat boek was; integendeel. Maar de nogal obligate onzin die er over diverse onderwerpen werd uitgekraamd, en de dooddoeners die erin stonden waren soms wel vermakelijk. Een van die laatste (het is geen woordelijk citaat overigens) ging in de trant van “Een soldaat mag pas als gesneuveld worden opgegeven als het hoofd daadwerkelijk van de romp is gescheiden”. Ja, zo lust ik er nog wel een paar. “Argus luistert mee” over Russische spionnen die hun oor te luisteren legden (de Russen waren toen nog onze enige echte vijanden) was er ook zo een die is blijven hangen en dan nog het onvergetelijke “Waarnemen is zien zonder gezien te worden”. Op die laatste heeft een Generaal Buiten Dienst ongetwijfeld dagen zitten broeden. En toch was het die kreet die boven kwam drijven. Wat heeft dit soort onzin met romaanse kerken te maken? Niet veel, maar…

Het altaar vanuit de kapel - Jambles

De kerk in Jambles heeft een aparte kapel voor de Seigneur (de landheer), en die kapel heeft een wand als afscheiding van de ruimte waar het altaar staat. In die wand is echter een schuine opening uitgespaard, die zicht geeft op het altaar, maar niet op de rest van de kerk. Zodoende kon de landheer de verrichtingen bij het altaar volgen zonder dat het klootjesvolk in de kerk hem in de smiezen kon houden. Zien zonder gezien te worden, dus!

De kapel vanaf het altaar - Jambles

Ik ben al vaker zo’n opening in een kapelwand tegen gekomen (o.a. in Cruzille, althans iets dat er verdacht veel op leek), maar wist niet waar die toe diende. Nu wel dus!

Een soortgelijke opening - Cruzille

Hier vindt u de link naar de website van La Tuilerie de Chazelle .

Onwetendheid

In het gebied waar wij wonen kom je regelmatig borden of bordjes tegen met de woorden "Site Clunisien", die bij het begin van de bebouwde kom staan of in sommige gevallen aan een gebouw bevestigd zijn. Het ging dan, voor zover ik wist, altijd om dorpen met een interessante romaanse kerk die ressorteerde onder de abdij van Cluny. Ik noem als voorbeeld de kerken van Chazelle, Malay, Saint-Gengoux-le-National, Saint-Hippolyte, enz. Analoog aan die redenering beheerde de abdij van Tournus o.a. de kerk van Chapaize, vandaar dat daar niet zo'n bordje stond. Dit hele idee bleek op onwetendheid te berusten.

Bord bij Saint-Hippolyte

Ik werd daar voor de eerste keer mee geconfronteerd tijdens een excursie ter introductie van de website "Clunypedia.com", een site die o.a. een interactieve kaart heeft van de sites clunisiens in en buiten Frankrijk. We bezochen behalve de abdij van Cluny ook de Chapelle des Moines in Berzé-la-Ville en het Domaine des Vignes du Maynes, een wijngaard in Cruzille. Maynes bleek een verbastering te zijn van het woord Moines, dus de connectie met Cluny leek niet onlogisch. Monniken van Cluny verbouwden daar héél vroeger wijn. Alleen wat een wijngaard met een kerkgebouw te maken had was me volkomen onduidelijk. De interactieve kaart op de site toonde, tot mijn verbazing, maar heel weinig plaatsnamen in onze omgeving. Maar goed, degene die het introductiepraatje hield, vertelde dat alles nog in aanbouw was, en dat "verklaarde" waarom er maar zo weinig kerken op de kaart stonden.

Clunypedia - Sites Clunisiens rond Cluny

Onlangs zat ik nog eens te neuzen op weer een andere site, "sitesclunisiens.org", en het leek me wel aardig om eens op een kaart uit te zetten waar al die Sites Clunsiens in de omgeving van Cluny nou zo ongeveer lagen. Ik ging er op voorhand vanuit dat er op deze site beduidend meer zouden staan dan op Clunypedia. En dat viel bitter tegen! Op de foto is te zien hoe relatief weinig Sites Clunsiens er in de directe omgeving van Cluny liggen, zeker als men weet hoeveel romaanse kerken hier liggen.

SitesClunisiens - Sites Clunisiens rond Cluny

De foto hieronder toont hoeveel romaanse kerken er in ongeveer hetzelfde gebied liggen. En dat verschil is wel erg groot! Nadere bestudering van "sitesclunisiens.org" leverde het volgende op: volgens deze site zouden er in héél Frankrijk maar iets meer dan 100 sites clunsiens zijn. De lemma's op de site bestaan alleen uit prieurés, doyennés of domaines. En pas toen viel, heel langzaam, het kwartje.

Romaanse kerken rond Cluny

Een prieuré (priorij) is een filiaal, een "dochter"klooster dus van een "moeder"abdij. Dat de abdij van Cluny een flink aantal dochters onder haar hoede had was mij welbekend. Een doyenné (dekenaat) is o.a. een soort agrarisch toeleveringsbedrijf voor een abdij of een priorij, en aangezien ook monniken niet alleen van frisse lucht kunnen leven leek het wel logisch dat die doyennés onder het hoofdstukje sites clunisiens konden vallen. Een doyenné heeft overigens in de kerkelijke hiërarchie nog een tweede betekenis, waarover zo meteen meer. En aangezien Cluny in Bourgogne ligt, was de aanwezigheid van toeleveringswijngaarden ook niet onwaarschijnlijk. Miswijn moet toch ergens vandaan komen, nietwaar? Dat klopte allemaal met beide sites, die inmiddels bijna 1:1 op elkaar lijken.

De doyenné van Chazelle

Maar waar bleven al die kerken dan, die om Cluny heen liggen, zoals Jalogny, Ameugny, Ougy, om er maar een paar te noemen? Waren die uit het Cluny netwerk geschopt vanwege ongehoorzaamheid? Of waren ze overgelopen naar de vijand, zoals de abdij van Tournus of van La Ferté? En toen viel het kwartje pas echt. Een abdij of een klooster beheert simpelweg geen parochiekerken! Parochiekerken vallen onder een dekenaat (om de verwarring echt groot te maken heet de bestuurlijke tussenlaag van een aantal parochies ook doyenné in het Frans), en die dekenaten vallen weer onder het bisdom. Zo'n deken legt verantwoording af aan een bisschop, en niet aan een abt of prior! Weliswaar hebben de meeste sites clunsiens nog steeds een kerk, maar dat komt omdat elke priorij of abdij ook een priorij- of abdijkerk heeft; dat is vaak het enige van een voormalig klooster dat nog overeind staat.

Domaine des Vignes des Maynes - Cruzille

Wie had er ooit gedacht dat interesse in romaanse kerken nog eens zou leiden tot het nadenken over de organisatie van de R.K. kerk?
Er zijn overigens in de omgeving van La Tuilerie de Chazelle ruim voldoende sites clunisiens te vinden om de geinteresseerde een dagje bezig te houden!